شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳
بخشنامه اخیر رسمی وزارت بازرگانی پاکستان برای اجرای سازوکار تهاتر در تجارت با ایران منتشر شد که نشان از کلید خوردن حذف دلار در همکاری‌های بازرگانی تهران و اسلام‌آباد است. وزارت بازرگانی پاکستان اعلام کرد که واردات فرآورده‌های نفتی از جمله نفت خام و میعانات گازی (LPG – LNG) و محصولات شیمیایی از ایران مجاز خواهد بود. بدین ترتیب بر اساس این بخشنامه واردات نفت خام و میعانات گازی از ایران به پاکستان تسهیل می‌شود
امان اله شهنوازی نایب رئیس اتاق مشترک ایران و پاکستان در خصوص تصمیم دولت پاکستان مبنی بر اجرای سازوکار تهاتر در تجارت با ایران و حذف دلار در همکاری‌های بازرگانی تهران و اسلام‌آباد گفت: در صورت عملی شدن این موضوع و امکان تهاتر بین ایران و پاکستان با افزایش چشمگیر صادرات همراه خواهیم بود که اتفاق بزرگ و مهمی است. خوشبختانه مراودات تجاری ایران و پاکستان حجم بالا و خوبی دارد که اگر علاوه بر تهاتر، بتوان مبادلات مالی را با پول و ارز ملی دو کشور انجام داد، پیشرفت قابل توجهی شاهد خواهیم بود.
راه‌حل کشورهای در حال توسعه
در پی درگیری بیش از یک ساله روسیه و اوکراین، جهان تغییرات قابل توجهی را در حوزه‌های اقتصادی، ژئوپلیتیکی و فرهنگی تجربه کرده است. با این حال، عمیق‌ترین تأثیر این درگیری، انگیزه آن به سوی چندقطبی شدن یعنی توزیع مجدد قدرت اقتصادی جهانی در میان چندین اقتصاد پیشرفته به جای تمرکز در یک قدرت هژمونیک ایالات متحده است. این تغییر به سمت یک پویایی قدرت جهانی متعادل‌تر شتاب می‌گیرد و احتمالا ادامه خواهد داشت. جنگ جهانی دوم باعث شد تا دلار آمریکا برای بیش از هشتاد سال بر دنیای مالی تسلط یابد، اما اکنون درگیری دیگری در حیاط خلوت اروپا یک چرخش معکوس را برای این پدیده اعمال کرده است.
حرکت به سوی دلارزدایی به هیچ وجه به روسیه و چین محدود نمی‌شود بلکه یک روند جهانی است و کشورها و مناطقی از خاورمیانه تا آسیای جنوب شرقی همگی تلاش خود را برای کاهش اتکای خود به دلار دوچندان می‌کنند
زمانی که آمریکایی‌ها در سال گذشته مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه روسیه اعمال کردند؛ از جمله مسدود کردن تقریباً نیمی از ذخایر ارز خارجی روسیه که بالغ بر ۳۰۰ میلیارد دلار می‌شود و بانک‌های بزرگ روسیه از سوئیفت کنار گذاشته شدند. با این حال، تحریم‌های مالی علیه روسیه که به عنوان «سلاح‌سازی» دلار نامیده می‌شود، به نتیجه متفاوتی منجر شد و باعث افزایش زیرساخت‌های مالی جایگزین که توسط دو رقیب مهم ژئوپلیتیک ایالات متحده - چین و روسیه - گسترش می‌یابند. در پاسخ به این اقدامات، این کشورها به سمت توسعه سیستم‌های مالی خود حرکت کرده‌اند که به طور بالقوه می‌تواند سلطه مالی جهانی دلار آمریکا را کاهش دهد.
حرکت به سوی دلارزدایی به هیچ وجه به روسیه و چین محدود نمی‌شود. بلکه یک روند جهانی است و کشورها و مناطقی از خاورمیانه تا آسیای جنوب شرقی همگی تلاش خود را برای کاهش اتکای خود به دلار دوچندان می‌کنند. هسته اصلی این حرکت به سمت استقلال مالی ریشه در ترس عمیق در میان بسیاری از کشورها نهفته است؛ اینکه ایالات متحده احتمالا روزی از تمام وزن پول خود استفاده کند تا آنها را با همان تحریم‌های ویرانگری که علیه روسیه اعمال شده، هدف قرار دهد. افزایش ابتکارات در دلارزدایی را می‌توان در این نگرانی فزاینده ردیابی کرد، زیرا کشورها به دنبال محافظت از منافع اقتصادی خود در برابر تهدیدات احتمالی آینده هستند.
از فروپاشی سیستم برتون وودز تا راه اندازی یورو توسط اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۹، و از پیامدهای بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ تا به امروز، سؤالاتی در مورد تضعیف دلار در اقتصاد جهانی وجود دارد. امروز، بانک‌های مرکزی جهان در سه ماهه پایانی سال گذشته به زیر ۵۹ درصد از ذخایر ارزی خود به دلار کاهش یافتند که نشان دهنده روند دلارزدایی است. در همین دوره، یورو تنها افزایش اندکی در سهم خود از ذخایر جهانی ثبت کرده و از ۱۸ به کمتر از ۲۰ درصد در حال حاضر افزایش یافته است. در مقابل، رنمینبی چین (RMB/Yuan)، علیرغم اینکه کمتر از ۳ درصد از ذخایر ارز ذخیره جهان را به خود اختصاص داده، از سال ۲۰۱۶ رشد بسیار سریعی را نشان داده است.
تأثیر تحریم‌های اقتصادی به رهبری ایالات متحده توسط بخش قابل توجهی از جمعیت جهان احساس شده است. برای بسیاری، عواقب این تحریم‌ها شدید بوده و توانایی آنها را برای شرکت در فعالیت‌های اقتصادی و مالی ضروری که اغلب به دلار قیمت‌گذاری می‌شوند، محدود کرده است. در پاسخ، حرکت فزاینده به سمت دلارزدایی وجود داشته، زیرا کشورها به دنبال کاهش مواجهه خود با سیاست خارجی ایالات متحده و محافظت در برابر تأثیر تحریم‌ها هستند. افزایش قدرت دلار در سال‌های اخیر پیامدهای گسترده‌ای برای کشورهای سراسر جهان داشته که یکی از تاثیرات مهم بر بدهی‌های دلاری بوده که با افزایش ارزش ارز، بازپرداخت آن بسیار گران شده است.
ارزش دلار در سال‌های اخیر نوسانات قابل‌توجهی داشته است، به طوری که این ارز در حال حاضر بیش از ۱۰ درصد بالاتر از ارزش خود در آغاز درگیری اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و ۳۰ درصد بیشتر از یک دهه پیش است. بسیاری از اقتصادهای کوچکتر در تلاش برای استقلال مالی به طور فزاینده‌ای نسبت به بدهی‌های دلاری محتاط شده‌اند که همراه با فشار برای تقویت روابط تجاری منطقه‌ای، بسیاری از کشورها را به دنبال جایگزینی برای دلار برانگیخته است. افزایش ارزش دلار همچنین به افزایش شدید هزینه واردات کالاهای اساسی مانند سوخت و مواد غذایی تبدیل شده است. این یک نگرانی خاص برای کشورهایی بوده که به شدت به واردات از کشورهای دیگر متکی هستند، زیرا هزینه این کالاها در مواجهه با دلار قوی می‌تواند به سرعت بسیار بالا باشد. مصر نمونه خوبی از چالش‌های پیش روی کشورهایی است که با بدهی‌های دلاری مواجه هستند. در سال‌های اخیر، این کشور برای تثبیت اقتصاد خود و تقویت ارزش پول خود، پوند مصر، مجبور به گرفتن استقراض بسیاری شده است.
مشکلات که مصر با آن مواجه بوده نماد چالش‌های گسترده‌تری است که بسیاری از کشورها در سراسر جهان با آنها مواجه هستند، زیرا آنها به دنبال حرکت در یک چشم‌انداز اقتصادی به‌طور فزاینده‌ای پیچیده و مرتبط هستند. همین امر در مورد پاکستان و بسیاری از کشورهای دیگر نیز صدق می‌کند که به دلیل اینکه ارزهای آنها با دلار آمریکا پیوند خورده، به شدت تحت فشار هستند. از آنجایی که کشورهای تحت تحریم با تغییر الگوهای تجاری و نوسان بازارهای ارز دست و پنجه نرم می‌کنند، حرکت به سمت دلارزدایی نشان‌دهنده پاسخی کلیدی به این چالش‌ها است و راهی برای محافظت در برابر عدم قطعیت‌های اقتصاد جهانی و ترسیم مسیری به سمت ثبات و رفاه ارائه می‌دهد.
سیاست‌های جدید اسلام آباد
پاکستان در یک بحران اقتصادی و سیاسی غرق شده است و تلاش می‌کند از ارز چینی برای پرداخت‌های فرامرزی برای نفت روسیه استفاده کند. اخیرا اسلام آباد در حال بررسی روش پرداخت جدید برای سفارش نفت خام روسیه به مبلغ ۷۵۰۰۰۰ بشکه است. یک مقام وزارت انرژی پاکستان اعلام کرد: «پاکستان قیمت نفت خام را به احتمال زیاد به واحد پول چین – یوان» پرداخت خواهد کرد. اگر اولین معامله بدون مشکل انجام شود، پاکستان در نهایت روزانه حدود ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام روسیه وارد خواهد کرد.
خرید نفت روسیه از سوی پاکستان نیز در میان تحریم‌های گسترده علیه مسکو به دلیل حمله این کشور به اوکراین صورت می‌گیرد. اگرچه محدودیت‌های تجاری به درآمدهای انرژی روسیه ضربه زده است، اما این غول انرژی همچنان توانسته انرژی خود را با تخفیف به خریداران فرصت‌طلب مانند چین و هند بفروشد. همچنین کشورهایی که در مشکلات اقتصادی فرو رفته‌اند - مانند پاکستان و سریلانکا- نیز به این صف پیوسته‌اند زیرا انرژی روسیه اکنون با تخفیف فروخته می‌شود. بطوریکه نفت خام اورال روسیه با حدود ۲۰ دلار تخفیف در هر بشکه معامله می‌شود.
مکانیسم مبادله پایاپای اجازه می‌دهد نفت خام، گاز طبیعی مایع (LNG)، گاز نفت مایع (LPG)، گندم، آهن و فولاد از روسیه وارد شود، همچنین زغال سنگ، نفت خام، LNG و LPG و میوه‌ها، واردات آجیل و سبزیجات از ایران مجاز خواهد بود
پاکستان با یک بحران اقتصادی روبرو بوده که سال گذشته به دلیل تورم فزاینده، کاهش مداوم ارزش پول این کشور و ذخایر اندک ارز خارجی آغاز شد. همه این عوامل، پرداخت را برای کشوری که نیاز به واردات حدود ۸۰ درصد نفت خام و فرآورده‌های نفتی مورد نیاز خود دارد، دشوار می‌کند. این کشور، در چنان وضعیت وخیمی قرار دارد که در تلاش است از صندوق بین المللی پول کمک مالی دریافت کند. علاوه بر مشکلات اقتصادی، پاکستان در یک بحران سیاسی گرفتار شده که اخیراً پس از دستگیری نخست وزیر سابق عمران خان تشدید شده است.
اکنون پاکستان توافقنامه تجارت پایاپای با روسیه، ایران و افغانستان را در تلاش برای کاهش فشار فزاینده بر ذخایر خارجی خود اعلام کرد. مکانیسم مبادله پایاپای اجازه می‌دهد نفت خام، گاز طبیعی مایع (LNG)، گاز نفت مایع (LPG)، گندم، آهن و فولاد از روسیه وارد شود، همچنین زغال سنگ، نفت خام، LNG و LPG و میوه‌ها، واردات آجیل و سبزیجات از ایران مجاز خواهد بود.بر اساس بیانیه صادر شده توسط وزارت بازرگانی، مکانیسم تهاتر از اول ژوئن اجرایی شده و به نهادهای دولتی و خصوصی اجازه داد تا با هر سه کشور تجارت مبادله‌ای انجام دهند.
مکانیسم تهاتری برای تجارت با همسایگان پاکستان ضروری است، زیرا دولت ایالات متحده تحریم‌های اقتصادی را علیه هر سه این کشورها اعمال کرده است. هر شرکت پاکستانی که با ایران، روسیه یا افغانستان مبادلات مالی داشته باشد، خود از سیستم مالی جهانی تحت سلطه ایالات متحده خارج خواهد شد. تحریم‌های آمریکا در سال‌های اخیر روابط اقتصادی ایران و پاکستان را پیچیده کرده است. در نتیجه پاکستان نتوانسته طرف خود را از خط لوله گازی بسازد و به دلیل کوتاهی در انجام این کار مطابق با توافق نامه قبلی دو کشور با پرداخت جریمه مالی احتمالی ۱۸ میلیارد دلاری روبرو است.
مقامات پاکستانی پس از آن که مقامات صندوق بین المللی پول (IMF) از ارائه بسته کمکی برای رفع کمبود ذخایر خارجی کشور خودداری کردند، مکانیسم مبادله تهاتری را آغاز کردند. این کشور جنوب آسیا تنها ۴.۰۹ میلیارد دلار ذخایر خارجی دارد که برای پوشش واردات فقط یک ماه کافی است. این توافق پس از دیدار شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان با ابراهیم رئیسی در ماه می انجام شد و دو پروژه با ارزش از جمله خط انتقال برق پلان - گبد را در مرز دو کشور افتتاح کرد. سازوکار تهاتری صادرات ۲۶ محصول پاکستانی به روسیه، ایران و افغانستان شامل شیر، میوه، آجیل و سبزیجات، برنج، نمک، محصولات دارویی، چرم، منسوجات، تجهیزات الکتریکی و کالاهای ورزشی را تسهیل می‌کند.